Zwierzyniec

Zwierzyniec to niewielkie miasteczko położone w powiecie zamojskim, które zachwyca piękną przyrodą i zabytkami – te dwie rzeczy doskonale się tam ze sobą komponują i przeplatają z ciekawą historią tego miejsca!

Historia Zwierzyńca

Historia Zwierzyńca ściśle związana jest z Ordynacją Zamojską i jego powstanie wiąże się właśnie z nią. Miasteczko zostało założone w 1593 roku, cztery lata po założeniu ordynacji i od początku XVII wieku pełniło funkcję letniej rezydencji Zamoyskich. Osadę wykorzystywano również do pozyskiwania drewna z okolicznych lasów. Pierwszym wzniesionym w Zwierzyńcu reprezentacyjnym budynkiem był położony nad stawem myśliwski dwór. Nieopodal utworzono ogrodzony płotem zwierzyniec, w którym trzymano dzikie zwierzęta.

W drugiej połowie XVIII wieku w Zwierzyńcu utworzono fabrykę porcelany i mydła, jednak jego największy rozwój niewątpliwie przyniosło przeniesienie siedziby ordynacji zamojskiej z Zamościa właśnie do Zwierzyńca w 1812 roku. Miało to związek z planami przekazania Twierdzy Zamość na rzecz Księstwa Warszawskiego – należy pamiętać o tym, że wtedy Polska znajdowała się pod zaborami.

W latach 1792-1799 ordynat Aleksander August Zamoyski zaczął wznosić okazały budynek, wtedy parterowy, który stał się później siedzibą ordynacji zamojskiej. Kolejne piętro dobudowano dopiero za czasów Tomasza Franciszka Zamoyskiego, który urząd ordynata pełnił w latach 1866-1889.

Ponadto, w XIX wieku w Zwierzyńcu działały browar, mydlarnia, tartak, hotel z restauracją, gminny sąd okręgowy i fabryki posadzek, bryczek oraz pierwsza na ziemiach polskich fabryka maszyn rolniczych. W 1873 roku rozpoczęto produkcję posadzek i wyrobów drzewnych – później tę fabrykę przerobiono na zakład produkcji mebli giętych.

Niestety, II wojna światowa nie oszczędziła również tego miasteczka. W latach 1940-1944 w Zwierzyńcu mieścił się obóz dla ludności cywilnej i obóz przejściowy dla osób wysiedlanych z Zamojszczyzny, wśród których znalazło się wiele tzw. Dzieci Zamojszczyzny. 2 lutego 1944 roku dokonano publicznej egzekucji ulicznej 20 mieszkańców na placu targowym w Zwierzyńcu. W miasteczku stacjonował duży garnizon nazistowskich wojsk, ale również dowództwo 9 Pułku Piechoty AK. W lipcu 1944 roku przez Zwierzyniec przeszedł front i miasteczko zostało bardzo zniszczone. W tym samym roku rozwiązano ordynację zamojską.

Po wojnie zaczęto odbudowywać zniszczony Zwierzyniec we współczesnym stylu. W 1990 roku Zwierzyniec uzyskał prawa miejskie, a w 2010 roku jego powierzchnię powiększono o wieś Obrocz.

Kościół na wodzie

W zwierzynieckim ogrodzie, którego powstanie przypisuje się Marysieńce Zamoyskiej (późniejszej żonie Jana III Sobieskiego), mieściło się wiele obiektów służących wypoczynkowi i kulturze. Jednym z nich był teatr na wysepce, który najprawdopodobniej miał formę altany. W latach 1741-1747 ówczesny ordynat zamojski, Tomasz Antoni Zamoyski, przebudował teatr w kościół. Miało być to podziękowanie Bogu za ozdrowienie oraz szczęśliwe narodziny syna Klemensa.

Kościół wzniesiono w stylu barokowym. Znajdziemy w nim iluzjonistyczne polichromie autorstwa Łukasza Smuglewicza. Obraz w zasuwie ołtarza głównego poświęcony jest patronowi kościoła, świętemu Janowi Nepomucenowi – wezwanie związane jest z umiejscowieniem świątyni. Jan Nepomucen jest orędownikiem podczas powodzi, dlatego często stawia się jego figury i obiekty jemu poświęcone w pobliżu rzek, mostów i zbiorników wodnych.

Pałac Plenipotenta

Jednym z istotniejszych punktów na mapie Zwierzyńca jest Pałac Plenipotenta, zwany również po prostu Plenipotentówką. To robiąca wrażenie, drewniana willa w stylu szwajcarskim. Została wzniesiona z inicjatywy ordynata Tomasza Franciszka Zamoyskiego w latach 1880-1890. Pałac był mieszkaniem dla kolejnych ordynatów zamojskich, nie dziwi zatem, że w jego skład wchodziły również stajnia, studnia oraz ogród. Na stulecie budynku, w latach 1980-1990, pałac przeszedł gruntowny remont. Obecnie mieści się tam siedziba dyrekcji Roztoczańskiego Parku Narodowego.

Browar

W latach 1802-1806 w panoramie Zwierzyńca pojawił się nowy budynek – murowany browar. Zastąpił on dawną rezydencję Zamoyskich. W jego historii pojawiło się wiele wzlotów i upadków. Pierwszy kryzys nastąpił zaledwie kilka lat po budowie, bo już w 1810 roku, kiedy to zabudowa spłonęła. Browar szybko odbudowano, a w latach 30. rozbudowano i zmodernizowano. Zaczęła tam działać między innymi gorzelnia i wytwórnia likierów. Pojawiła się też maszyna parowa oraz młyn do przemiału słodu.

Kolejnym kryzysem było zawieszenie działalności w latach 1866-1878. Po jej wznowieniu i następnej rozbudowie browar ponownie rozpoczął produkcję, a kolejne perturbacje i przerwy w działalności nastąpiły podczas I wojny światowej. W wyniku zniszczeń musiano zaprzestać produkcji, jednak ta przerwa była stosunkowo krótka. Browar zaczął działać ponownie w 1922 roku – okres międzywojnia to inwestycja w promocję i dystrybucja piwa na terenie całej Polski. Jeden z plakatów reklamowych wykonał nawet sam Wojciech Kossak!

II wojna światowa to łaskawy czas dla browaru – przeszedł on pod jurysdykcję nazistowską, ale nie dokonano tam żadnych zniszczeń. Po wojnie zakład znacjonalizowano i utworzono Zwierzynieckie Zakłady Piwowarsko-Słodownicze. Na przestrzeni lat browar ciągle modernizowano i rozbudowywano. Od lat 90. należał on najpierw do Zakładów Piwowarskich w Lublinie, a następnie do Perła – Browary Lubelskie, w których władaniu, po pewnych problemach prawnych, jest do dzisiaj.

Do 2008 roku produkowane było w nich m.in. piwo Zwierzyniec, które w 1999 roku otrzymało złoty medal na XII Festiwalu Piw Polskich w Łodzi i w 2006 roku I miejsce w Konsumenckiej Ocenie Jakości na Chmielakach w Krasnymstawie.

Ciekawostki

Wzniesiony w miejscu dawnych zabudowań rezydencjonalnych rodziny Zamoyskich browar od 2000 roku w wakacje staje się częścią Letniej Akademii Filmowej.

Po II wojnie światowej w pałacu będącym niegdyś siedzibą ordynacji zamojskiej utworzono Zespół Szkół Drzewnych i Ochrony Środowiska im. Jana Zamoyskiego.

Od 1994 roku w Zwierzyńcu funkcjonuje Ośrodek Edukacyjno-Muzealny Roztoczańskiego Parku Narodowego, gdzie gromadzone są zbiory związane z Roztoczańskim Parkiem Narodowym, w którym dowiemy się o historii terenów Parku i jego wizytówce – Konikach Polskich. Od ośrodka możemy również wyruszyć specjalnie przygotowanymi ścieżkami przyrodniczymi na spacer po okolicy.